حوسێن وەلیئۆغلو

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
حوسێن وەلیئۆغلو

لەدایکبوون
حوسێن دورماز

یەکەمی ژانویەی ١٩٥٢
باتمان، تورکیا
مەرگ١٧ی ژانویەی ١٩٥٢ (٤٨ ساڵ)
بەیکۆز، ستەمبۆڵ
ھۆکاری مەرگلەلایەن پۆلیسی تورکیاوە تەقەی لێ کراوە
حیزبوڵڵای کورد (تورکیا)

حوسێن وەلیئۆغلو، سەرکردەی حیزبوڵڵای کورد بوو، کە لە سەرەتای نەوەدەکانی سەدەی ڕابردوودا ڕێکخراوێکی ئیسلامی توندڕەوی کوردی بوو. لە ئۆپەراسیۆنی بەیکۆزدا کوژرا.

ژیانی[دەستکاری]

وەلیئۆغلو لە ١ی ژانویەی ١٩٥٢ لە گوندی خڕۆ لە ناحیەی کەرجۆس لە پارێزگای ئێڵح لە بنەماڵەیەکی کورد کورمانجیزمان، لە هۆزی حابەزبینی لەدایکبووە.[١][٢][٣] لە دایک و باوکی عوسمان و فاتیمە دورماز وەک بچووکترینی ٥ منداڵ لەدایک بووە.[٤] دورمازی وەکو پاشناوی شەرعی خۆی نەدەبینی، بەڵکو وەکوو جێپەنجەی تورککردن لە سەردەمی یاسای پاشناوی تورکیادا سەیری دەکرد و لە ساڵی ١٩٧٨ بە شێوەیەکی یاسایی ناوی بنەماڵەی خۆی گۆڕی بۆ وەلیئۆغلو (بە واتای "کوڕی وەلی"). بنەماڵەکەی لە نێو کوردەکاندا بە "مەلا وەلی" ("ماڵی وەلی") ناسرابوون. وەلی باپیرەکەی بوو.[٣]

زیاتر ناسیۆنالیزمی گەورەتر بوو و تا لە توانایدا بوو دەستی کرد بە خوێندنەوەی مێژووی کورد. زانستی زۆری بەدەستهێناوە، بەتایبەتی لە بواری جوقرافیادا، وە بە ناسینی هەموو "شاخ، چەم، دارستان، جادە، گوند، و شوێنێکی مێژوویی" لە کوردستان و هەروەها هۆزە کوردەکان و شوێنی نیشتەجێبوونیان وەسف دەکرا.[٥] تەنانەت زمانەوانی کوردیی خوێندووە، زۆریشی لە زاراوە جۆراوجۆرەکانی کوردی و لە کوێ قسەی پێدەکرێت و مێژوویان دەزانی.[٦]

وەلیئۆغلو و عەبدوڵڵا ئۆجالان هاوپۆل بوون لە فاکەڵتی زانستە سیاسییەکانی زانکۆی ئەنقەرە.[٢] لە ساڵی ١٩٧٨ کە هێشتا خوێندکاری زانکۆ بوو، هاوسەرگیری کرد، و ٧ کوڕ و ٤ کچی بوو.[٧] لەو کاتەی وەلیئۆغلو لە زانکۆ بوو، لە ساڵی ١٩٧٨ پەیوەندی بە یەکێتی نەتەوەیی خوێندکارانی تورکیا (MTTB) کردووە، و لە ساڵی ١٩٨٠دا وازی لێهێنا.[٨][٩] MTTB لە ساڵی 1946ەوە تا ساڵی 1960 ڕێکخراوێکی تورکپەروەر بوو، لە ماوەی شەستەکانی سەدەی ڕابردوودا ئیسلامی و تورکپەروەر بوو، لە ساڵی 1970 تا داخستنی دوای کودەتاکەی 1980 بە تەواوی ئیسلامی بوو.[١٠][١١]

وەلیئۆغلو بانگەشەی ئەوەی دەکرد کە جوداخوازی کورد مافێکی تەواوەتییە، نەک بزووتنەوەیەکی ناسیۆنالیستی ناڕەوا و بێ ئیستفزازی وەک ناسیۆنالیزمی تورکی یان عەرەبی. وێڕای پشتیوانی لە بزووتنەوە جوداخوازەکانی کورد لە هەر چوار وڵاتدا، بە شێوەیەکی سەرەکی سەرنجی لەسەر تورکیا بوو. بانگەشەی ئەوەشی کرد کە کورد پێویستی بە ناسیۆنالیستی هەیە و جوداخوازی لە پێشینەدا بێت، بەو پێیەی دوژمنانی کورد هەرگیز واز لە ناسیۆنالیزمی خۆیان ناهێنن، هەروەها بەردەوام دەبن لە ستەمکردن لە کورد. وەلیئۆغلو داوای کرد کورد ملکەچی تورک نەبێت و بە تورکی قسە نەکات و دڵسۆزی تورکیا نەبێت و باوەڕ بە هیچ قسەیەکی تورک نەکات. هەروەها بانگەشەی ئەوەی کرد کە دوژمنانی کورد موسڵمان بوون بە هەمان شێوە هۆکارێک نییە بۆ ئەوەی کورد تەسلیم بێت و دۆخەکەی قبوڵ بکات. هەروەها داوای کرد کوردستانی سەربەخۆ پەیوەندییەکی باش لەگەڵ دەوڵەتە موسڵمانەکان دابمەزرێنێت سەرەتا، ئینجا تیشک بخاتە سەر وڵاتانی ناموسڵمان.[١٢][١٣][١٤]

لە سەردەمی سەرکردایەتیکردنی حزبوڵایدا، چەندین جار هەوڵی پێکهێنانی بەرەیەکی یەکگرتووی کورد لەگەڵ پەکەکە لە دژی تورکیا دابوو، هەرچەندە شکستی هێنابوو، زۆربەیان بەهۆی نەخوازیی پەکەکە و دژایەتی خۆیان بۆ حزبوڵا چونکە حزبوڵا ئیسلامیین.[١٥][١٦][١٧][١٨]

وەلیئۆغلو دوای دەستگیرکردنی عەبدوڵڵا ئۆجالان داواکراوترین کەس بوو لە تورکیا.[١٧][١٨] وەلیئۆغلو زۆر لە ئۆجالان کوردپەروەرتر بوو.[١٩][٢٠][٢١] هۆکاری سەرەکی ململانێی نێوان وەلیئۆغلو و ئۆجالان، ناکۆکی بوو لەسەر ئەوەی کێ سەرۆکی بزووتنەوەی کوردە لە تورکیا.[٢٢] وەلیئۆغلو و ئۆجالان لە کۆتاییەکانی نەوەدەکاندا دەستیان بە ئاشتبوونەوە کردبوو و هەردووکیان بە مەرجی باش لەگەڵ یەکتر کۆتاییان بە ژیانی وەرزشی خۆیان هێنا.[١٦]

وەلیئۆغلو لە ساڵی ١٩٨٧ حزبوڵای کوردی دامەزراند و بە ئامانجی پێکهێنانی کوردستان وەک وڵاتێکی سەربەخۆ بەرەو پێشەوە دەچوو.[٩][٢٣] وەلیئۆغلو جەختی لە گرنگی قسەکردن بە زمانی کوردی بۆ شوێنکەوتووانی خۆی کردەوە، هەروەها ئاماژەی بە ناوچەکەیان کرد بە "باکوری کوردستان" لە جیاتی "باشووری ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ".[٢٤] وەلیئۆغلو لە ژیانی ڕۆژانەیدا بە کوردی کرمانجی قسەی دەکرد، تەنانەت کاتێک هەڤاڵەکانی بە تورکی قسەیان لەگەڵ دەکرد، بە کوردی وەڵامی دەدایەوە.[٢٥][٢٦] وەلیئۆغلو لە گەیشتن بە ئامانجەکانیدا زۆر توندڕەو بوو، تەنانەت وەک ڕێگەیەک بۆ پەروەردەکردنی نەوەیەکی تەواو کوردی زمان، قسەکردن بە تورکی بۆ ژنان قەدەغە کرد.[٢٧]

هەروەها وەلیئۆغلو زۆرجار سەفەری ئێرانی دەکرد.[٢٨][٢٩] وەلیئۆغلو و ئێران لە ساڵی 1996 پەیوەندییەکانیان پچڕاند، کاتێک لەگەڵ عەلی خامنەیی لەسەر ئایین کەوتە مشتومڕەوە. وەلیئۆغلو بانگەشەی ئەوەی کرد کە خامنەیی زۆر پێداگری لەسەر ئەوە دەکرد کە بتوانێت ببێتە شیعی، کە وەلیئۆغلو ڕەتیکردەوە و دووپاتیکردەوە کە شافعییە.[٣٠][٣١] وەلیئۆغلو خۆی لە تائیفەگەری لە نێوان سوننە و شیعە بەدوور گرت و وت "ئێمە شیعەکان وەک موسڵمان و براکان دەناسین".[٣٢]

لە ساڵی 1998 وەلیئۆغلو سەفەری باشوور کرد و مەشقی سەربازی و سیاسی لە لایەن مامۆستا عوسمان سەرۆکی بزووتنەوەی ئیسلامی کوردستان وەرگرت.[٢] هەروەها وەلیئۆغلو لەگەڵ 300 چەکداری حیزبوڵڵای بۆ مەشق و ڕاهێنان لە لایەن ئەدهەم بارزانی گەیشتە شاری سۆران.[٣٣]

وەلیئۆغلو ئامانجی هەڵمەتەکانی ١٧ی ژانویەی ٢٠٠٠ی ئەستەنبوڵ بوو، کە تیایدا پۆلیسی تورکیا خۆیان نیشان دا و دوای تەقەکردن کوشتیان.[٣٤] ئەدیب گوموش، دۆستێکی نزیکی وەلیئۆغلو، بانگەشەی ئەوە دەکات کە وەلیئۆغلو، پێش مردنی، زۆرجار دەیگوت "ئینشاڵڵا من لە دەستی دوژمن ساخ نابم".[٣٥] وەلیئۆغلو لە ئێڵح بە خاک سپێردرا و زۆرجار گۆڕەکەی لەلایەن لایەنگرانییەوە سەردانی دەکرێت و لەوێ یادی دەکەنەوە و بە زمانی کوردی دروشم دەڵێنەوە.[٣٦] لایەنگرانی وەلیئۆغلو بە "شەهید ڕەهبەر" (بە کورمانجی بۆ "سەرۆکە شەهید") ناویان دەبرد.[٣٧]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

  1. ^ Turkey and the War on Terror. For Thirty Years We Fought Alone. Publisher: Routledge, p. 61
  2. ^ ئ ا ب "Hüseyin Velioğlu kimdir? - Yeni Akit". m.yeniakit.com.tr. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-03.
  3. ^ ئ ا "Velioğlu'nun Özgeçmişi Yayınlandı". hurseda.net (بە ئینگلیزی). 2024-06-03. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-07.
  4. ^ "Ailesi ve arkadaşları Hüseyin Velioğlu'nu anlattı - [İLKHA] İlke Haber Ajansı". ilkha.com. Archived from the original on 8 May 2024. Retrieved 2024-05-08.
  5. ^ "Hüseyin Velioğlu'nun Hayatı ve Mücadelesi - 17". hurseda.net. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-07.
  6. ^ "Hüseyin Velioğlu'nun Hayatı ve Mücadelesi -16". hurseda.net (بە ئینگلیزی). 2024-06-03. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-07.
  7. ^ "Ölümünün 20'nci yılında Arkadaşları Hüseyin Velioğlu'nu anlattılar". Haber Durus (بە تورکیی ئەستەمبوڵی). Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-07.
  8. ^ The Kurdish Ḥizbullāh in Turkey. Oxford Islamic Studies Online. By: Mehrzad Boroujerdi, Nader Entessar, Martin Kramer, Joseph A. Kéchichian, Emrullah Uslu. Source: The Oxford Encyclopedia of the Islamic World
  9. ^ ئ ا "Hizbullah dosyası 1: Milli Türk Talebe Birliği'nden Hizbullah'a uzanan yol". Archived from the original on March 23, 2024.
  10. ^ "Türkiye'deki İslamî Gençliğin Oluşumunda MTTB'nin Yeri". MTTB (بە تورکیی ئەستەمبوڵی). 2020-08-30. Archived from the original on 25 November 2020. Retrieved 2024-03-09.
  11. ^ Yazıcı, İsmail. The intellectual foundations of the Turkish National Student Union (MTTB), 1965-1980. p. 43.
  12. ^ "Hüseyin Velioğlu'nun Hayatı ve Mücadelesi - 30". hurseda.net. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-07.
  13. ^ Gürbüz, Mustafa (2013). Bilgin, Fevzi; Sarihan, Ali (eds.). Understanding Turkey's Kurdish Question (بە ئینگلیزی). Lexington Books. p. 168. ISBN 978-0-7391-8402-8.
  14. ^ Kürt Sağı'nın Kimlik İnşası: Hizbullah ve Zehra Vakfı Örneği; Ali Murat İrat, pp. 123
  15. ^ "Hizbullah'tan PKK'ya çağrı". Ensonhaber (بە تورکیی ئەستەمبوڵی). 2011-01-16. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-02-22.
  16. ^ ئ ا "Implications of Turkey's Anti-Hizbullah Operation | The Washington Institute". www.washingtoninstitute.org (بە ئینگلیزی). Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-02-03.
  17. ^ ئ ا "Türk Hizbullahı'nın derin tarihi". Haber7. Archived from the original on March 23, 2024.
  18. ^ ئ ا "Hizbullah cinayetleri". YeniOzgurPolitika.com. March 31, 2023. Archived from the original on March 23, 2024.
  19. ^ Elitsoy, Aslı (June 2017). The Kurdish Hizbullah and Its Shifting Attitude towards Kurdishness and the Kurdish Issue in Turkey.
  20. ^ Jonathan Frankel (1984). The Soviet Regime and Anti-Zionism: An Analysis. Hebrew University of Jerusalem, Soviet and East European Research Centre.
  21. ^ "The New-Old PKK". Archived from the original on March 23, 2024.
  22. ^ Gürbüz, Mustafa (2013). Bilgin, Fevzi; Sarihan, Ali (eds.). Understanding Turkey's Kurdish Question (بە ئینگلیزی). Lexington Books. p. 168. ISBN 978-0-7391-8402-8.
  23. ^ Kürt Sağı'nın Kimlik İnşası: Hizbullah ve Zehra Vakfı Örneği; Ali Murat İrat, pp. 123
  24. ^ "Hizbullah'tan 'geri döndük' açıklaması". Milliyet (بە تورکیی ئەستەمبوڵی). 2012-01-18. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-06.
  25. ^ "Hüseyin Velioğlu'nun Hayatı Ve Mücadelesi - 25". Çınarın Sesi (بە تورکیی ئەستەمبوڵی). 2013-07-09. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-07.
  26. ^ "Hüseyin Velioğlu'nun Hayatı ve Mücadelesi - 17". hurseda.net. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-07.
  27. ^ "Mardin-Derik'te Türkçe Yasağı - Hayat Gazetesi Ordu". hayatgazetesiordu.com. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-06.
  28. ^ The Turkish Counter-Terrorism Experience, Suleyman Ozeren, Organizational and Psychological Aspects of Terrorism, Ed. Centre of Excellence Defence against Terrorism, (IOS Press, 2008), 159
  29. ^ The Kurdish Question and Turkish Foreign Policy, Kemal Kirisci, The future of Turkish foreign policy, Ed. Lenore G. Martin, Dimitris Keridis, (MIT Press, 2004), 295.
  30. ^ "Velioğlu, Hamaney'in kendisine "Bize kardeşim desen bile bizim nezdimizde sen kâfirsin!"". Van Siyaseti (بە تورکیی ئەستەمبوڵی). Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-03.
  31. ^ "Hüseyin Velioğlu ile Ali Hamaney arasında geçen diyalog - Gözcü Haber". gozcuhaber.com (بە تورکیی ئەستەمبوڵی). 2021-01-03. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-03.
  32. ^ "Hüseyin Velioğlu'nun Hayatı ve Mücadelesi -27". hurseda.net (بە ئینگلیزی). 2024-06-03. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-07.
  33. ^ "Hizbullah Irak'ta eğitildi". Milliyet (بە تورکیی ئەستەمبوڵی). 1999-04-03. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-07.
  34. ^ Aydıntaşbaş, Aslı (June 2000). "Murder on the Bosphorus". Middle East Quarterly. VII (2): 15–22. Retrieved 26 July 2012.
  35. ^ "Gümüş, Beykoz'da Yaşananları Anlattı". hurseda.net (بە ئینگلیزی). 2024-06-03. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-07.
  36. ^ "HİZBULLAH LİDERİ HÜSEYİN VELİOĞLU MEZARI BAŞINDA ANILDI". Milliyet (بە تورکیی ئەستەمبوڵی). 2015-01-17. Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-07.
  37. ^ Habernas (2024-01-16). "Teşkilat, Hareket ve Şehadete adanmış bir ömür: Şehid Rehber Hüseyin Velioğlu". Habernas (بە تورکیی ئەستەمبوڵی). Archived from the original on March 23, 2024. Retrieved 2024-03-07.
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=حوسێن_وەلیئۆغلو&oldid=1212572»